„Þið vitið fullkomlega hvað er í pakkanum,“ sagði Uffe-Ellemann Jensen, fyrrverandi utanríkisráðherra Danmerkur, við mbl.is í marz 2017 en hann hefur lengi hvatt til inngöngu Íslands í Evrópusambandið. „Vitanlega er Evrópusambandið ekki lokaður pakki. Þið vitið hvað þið væruð að fara út í. Og ef þið eruð ekki reiðubúin til þess, haldið ykkur þá fyrir utan sambandið. Það er það bezta sem þið getið gert.“
Talsvert hefur verið rætt um það á liðnum árum, í röðum þeirra sem vilja að Íslandi gangi í Evrópusambandið, að ekki sé hægt að taka afstöðu til málsins nema með því að sækja um inngöngu og „fá samning á borðið.“ Þetta hefur reyndar þótt nokkuð sérstakur málflutningur í ljósi þess að þeir sem boðið hafa upp á hann hafa í flestum tilfellum sjálfir fyrir löngu tekið einarða afstöðu með inngöngu í Evrópusambandið.
Fyrirvaralaus stuðningur við inngöngu í ESB
Til að mynda setja þeir tveir stjórnmálaflokkar sem styðja inngöngu í Evrópusambandið, Viðreisn og Samfylkingin, enga fyrirvara í þeim efnum í stefnur sínar. Þannig segir einfaldlega í stefnu Viðreisnar að Ísland eigi að ganga í sambandið að mati flokksins. Ekkert er minnzt á það að fyrst þurfi að kanna hvað sé í boði og að forsenda inngöngu sé sú að tilteknum markmiðum verði náð í viðræðum við það.
Hiðstæða sögu er að segja af stefnu Samfylkingarinnar. Þar segir einfaldlega að flokkurinn stefni að inngöngu í Evrópusambandið. Engir fyrirvarar eru settir um að fyrst þurfi að kanna hvað í henni felist. Samtök íslenzkra Evrópusambandssinna, Já Ísland, eru engin undantekning frá þessu og segir þannig á facebooksíðu þeirra að félagsmenn séu sammála um það að Íslandi sé betur borgið innan sambandsins.
Skoðanakannanir sem ekki er hægt að svara?
Við þetta má bæta að Já Ísland hefur á liðnum árum ítrekað greitt fyrir gerð skoðanakannana þar sem spurt hefur verið að því hvort fólk vilji ganga í Evrópusambandið eða ekki. Með öðrum orðum hefur verið spurt spurningar sem samtökin hafa á sama tíma viljað meina að fólk geti ekki svarað án þess að samningur við sambandið liggi fyrir. Þessi málflutningur gengur vitanlega engan veginn upp.
Þannig virðast þeir einu sem geta tekið afstöðu til inngöngu í Evrópusambandið að mati umræddra aðila án samnings við sambandið vera þeir sem hlynntir eru því að ganga þar inn. Komist fólk að annarri niðurstöðu er hún greinilega ekki marktæk. Sjálft er Evrópusambandið reyndar þekkt fyrir að láta kjósa ítrekað um samrunaskref innan sambandsins þar til fólk kemst að réttri niðurstöðu að mati þess.
Spil Evrópusambandsins þegar á borðinu
Staðreyndin er sú að það er vitanlega ekkert leyndarmál hvað felst í inngöngu í Evrópusambandið eins og Jensen benti réttilega á. Það sama gerði til að mynda Olli Rehn, þáverandi stækkunarstjóri sambandsins, í viðtali við Morgunblaðið 2009 spurður hvort spilin yrðu loks lögð á borðið og upplýst hvað í boði væri eftir að ríkisstjórn Samfylkingarinnar og Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs sótti um inngöngu:
„Ef ég nota myndlíkingu þína þá eru spil Evrópusambandsins þegar á borðinu, fyrir allra augum. Það er að segja regluverk sambandsins og meginreglur þess.“ Innan þess ramma verða allir samningar um inngöngu ríkja í Evrópusambandið að rúmast. Þá einkum og sér í lagi innan meginreglna sambandsins, það er að segja sáttmála þess. Ljóst er að frá þeim verða engar varanlegar undanþágur veittar.
Hjörtur J. Guðmundsson
sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur
(Ljósmynd: Uffe-Ellemann Jensen, fyrrverandi utanríkisráðherra Danmerkur. Eigandi: Evgenia Levin – Baltic Development Forum – Creative Commons Attribution 2.0 Generic)