Skip to content

Fullveldi.is

VEFSETUR UM UTANRÍKIS- OG VARNARMÁL

Menu
  • Forsíða
  • Greinar
    • EES-samningurinn
      • Bókun 35
    • Evrópumál
    • Fríverzlun
    • Schengen
    • Stjórnarskrármál
    • Varnarmál
  • Skýrslur
  • Hlaðvarp
  • Fullveldi.is
  • English
Menu

Hornsteinn NATO á norðurslóðum

Posted on July 1, 2022 by Fullveldi

Fullyrðingar um að mikilvægi Íslands sé ekki lengur fyrir hendi þegar kemur að varnarmálum vestrænna ríkja stenzt ekki skoðun eins og ég fjallaði um í grein í Morgunblaðinu fyrir rúmum tveimur mánuðum. Vísaði ég þar meðal annars til aukinnar áherzlu á endurbætur á aðstöðunni á Keflavíkurflugvelli og aukinnar nýtingar hennar sem og yfirlýsinga, ekki sízt bandarískra forystumanna, um landfræðilegt mikilvægi landsins. Þá hefði Ísland í vaxandi mæli verið vettvangur varnaræfinga á vegum NATO og bandamanna þess.

Mikilvægi Íslands var nú síðast áréttað af Michael Gilday, flotaforingja og æðsta embættismanni sjóhers Bandaríkjanna, í viðtali við Morgunblaðið 15. júní. Gilday var þá staddur hér á landi í þeim tilgangi að ræða við íslenzka forystumenn og kynna sér aðstæður með tilliti til varnarmála líkt og háttsettir forystumenn, bæði í stjórnmálum og sjóher Bandaríkjanna, hafa í vaxandi mæli gert á undanförnum árum.

Haft er eftir Gilday í fréttatilkynningu bandaríska sjóhersins í tilefni af heimsókn hans til Íslands að landið sé „the geostrategic linchpin“ fyrir varnir NATO á norðurslóðum sem yfirfæra mætti sem hornstein bandalagsins á svæðinu með tilliti til varnaraðgerða. Gilday sagði við Morgunblaðið að ljóst væri að landfræðilegt mikilvægi Íslands myndi ekki breytast. Viðbúið væri að viðvera bandaríska sjóhersins, bæði hér á landi og annars staðar á norðurslóðum, héldi áfram að aukast en ekki væru þó áform um varanlegar bækistöðvar.

Kafbátaumferð líkt og í kalda stríðinu

Fyrir liggur að breytt staða blasir við þegar kemur að öryggis- og varnarmálum í Evrópu, og í raun á alþjóðavísu, í kjölfar innrásar rússneska hersins í Úkraínu sem hófst í lok febrúar. Þessi breytta staða snertir meðal annars norðurslóðir en fyrir liggur til að mynda að umferð rússneskra kafbáta um Norður-Atlantshafið hefur stóraukizt á síðustu árum og er hún nú talin á pari við það sem gerðist á dögum kalda stríðsins.

„Viðvera rússneskra kafbáta í Norður-Atlantshafinu er orðin á hliðstæðum nótum við það sem gerðist í kalda stríðinu. Þó þessi viðvera sé í sjálfu sér ekki í andstöðu við alþjóðalög felur hún engu að síður í sér áskoranir sem hafa áhrif á hagsmuni Bretlands, bandamanna okkar og samstarfsaðila sem og íbúa Norðurslóða og sem við verðum að vera á verði gagnvart og reiðubúin að bregðast við,“ segir í skýrslu varnarmálaráðuneytis Bretlands, um framlag landsins til varnarmála á Norðurslóðum, sem kom út í lok marz á þessu ári.

Vaxandi viðbúnaður og viðvera Bandaríkjamanna og fleiri aðildarþjóða NATO hér á landi á undanförnum árum hefur ekki sízt snúið að aukinni umferð rússneskra kafbáta á norðurslóðum. Þannig hafa endurbætur á varnarsvæðinu meðal annars beinzt að því að aðlaga mannvirki þar að vaxandi notkun kafbátaeftirlitsflugvéla af gerðinni P-8 Poseidon. Þá hefur verið bent á að sæstrengir við Ísland kunni að vera í hættu.

Horfa þarf til allra mögulegra sviðsmynda

Komið hefur ítrekað fram í máli bandarískra forystumanna að varnarviðbúnaður Bandaríkjanna á Íslandi miði ekki að varanlegri viðveru herliðs. Hins vegar er ljóst að Bandaríkjamenn eru skuldbundnir til þess, samkvæmt varnarsamningnum við Ísland, að sjá til þess að ávallt sé til staðar nauðsynlegur búnaður í landinu til þess að tryggja varnir þess á hverjum tíma í samráði við íslenzk stjórnvöld. Fyrir vikið þarf eðli málsins samkvæmt að horfa til allra mögulegra sviðsmynda í þeim efnum. Ekki sízt í ljósi núverandi aðstæðna.

Komi upp sú staða á einhverjum tímapunkti að varanleg viðvera varnarliðs hér á landi, til lengri eða skemmri tíma, verði metin nauðsynleg til þess að tryggja varnir Íslands verða Bandaríkin að vera undir það búin í samræmi við skuldbindingar sínar. Kæmi sú staða upp gæti það eðli málsins samkvæmt hæglega gerzt með skömmum og jafnvel engum fyrirvara og svigrúmið sem yrði til þess að bregðast við verið í samræmi við það.

Fyrir vikið miðar uppbygging Bandaríkjanna á varnarsvæðinu, sem og víðar í heiminum þar sem ekki er gert ráð fyrir varanlegri viðveru, meðal annars að því að tryggja að hægt verði að bregðast sem fyrst við komi slík staða engu að síður upp. Lykilatriði í þeim efnum er að búnaður, sem nauðsynlegur væri við slíkar aðstæður og sem annars tæki langan tíma og mikla fyrirhöfn að flytja til landsins, sé þegar fyrir hendi í geymslum á staðnum. Líkja má þessu við mikilvægi þess að brunahanar séu til staðar fyrir slökkvilið komi til eldsvoða.

Hryggjarstykkið í vörnum vestrænna ríkja

Hver viðbúnaðurinn hér á landi þarf nákvæmlega að vera á hverjum tímapunkti er eðli málsins samkvæmt háð mati hverju sinni líkt og áður er komið inn á. Það mat sætir stöðugri endurskoðun eftir því hvernig staða mála með tilliti til varnarmála á norðurslóðum þróast. Vangaveltur hafa verið upp um það hvort þörf kunni að verða á varanlegu varnarliði hér á landi á nýjan leik sem er eitt af því sem fellur undir umrætt mat.

Komið hefur fram að Bandaríkjamenn hafi verið að auka herafla sinn í Evrópu verulega í kjölfar innrásarinnar í Úkraínu en Evrópuríki hafa óskað eindregið eftir því. Varnarviðbúnaður NATO í aðildarríkjum bandalagsins í Austur-Evrópu verður enn fremur stóraukinn. Þá hefur verið ákveðið að rúmlega 300 þúsund manna varnarlið á vegum NATO verði til taks til þess að bregðast við með skömmum fyrirvara kalli aðstæður á það í stað 40 þúsund manna liðs áður. Viðbúið er að stærstur hluti þess verði skipaður bandarískum hermönnum.

Fyrir liggur að Bandaríkin verða áfram hryggjarstykkið í vörnum vestrænna ríkja. Bandaríkin eru enda eina ríkið í þeim hópi sem hefur í reynd burði til þess að verja bæði sig sjálf og aðra. Flest önnur vestræn ríki hafa um árabil vanrækt eigin varnir og treyst þess í stað á Bandaríkjamenn og gera enn. Þannig er ljóst að varnir Íslands verða sem fyrr bezt tryggðar með aðildinni að NATO en þó einkum varnarsamningnum við Bandaríkin.

Hjörtur J. Guðmundsson
sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur

(Greinin birtist áður á Vísir.is 1. júlí 2022)

(Ljósmynd: Michael Gilday flotaforingi. Eigandi: Bandaríski sjóherinn)


Tengt efni:
Milljarður evra til Pútíns á hverjum degi
Vaxandi mikilvægi Íslands í varnarmálum
Sjálfskaparvíti og dómgreindarleysi
Hernaður Pútíns fjármagnaður af ESB
Vaxandi samvinna í varnarmálum

HELZTU GREINAR


Mýtan um sætið við borðið

Kæmi til þess að Ísland gengi í Evrópusambandið tæki vægi landsins fyrst og fremst mið af íbúafjölda þess. Til að mynda þegar teknar væru ákvarðanir varðandi sjávarútvegs- og orkumál sem skipta okkur Íslendinga miklu máli. Ekki sízt í ráðherraráði sambandsins sem gjarnan er skilgreint sem valdamesta stofnun þess. Vægi Íslands þar yrði þannig í langflestum tilfellum aðeins um 0,08% eða á við 5% hlut í alþingismanni.



Verður það sama gert aftur?

Formaður Sjálfstæðisflokksins, Bjarni Benediktsson, sagði í kappræðum formanna stjórnmálafokkanna á Stöð 2 á dögunum, aðspurður af Sigmundi Davíð Gunnlaugssyni, formanni Miðflokksins, hvort til þess gæti komið að hann gæfi eitthvað eftir varðandi inngöngu í Evrópusambandið kæmi til ríkisstjórnarsamstarfs flokks hans við Viðreisn og Samfylkinguna eftir þingkosningarnar, að hann gæti ekki og myndi ekki taka þátt í ríkisstjórn sem berðist fyrir því að Ísland gengi í sambandið. Hann sæi engin rök fyrir inngöngu í það.



Vilja miklu stærra bákn

Mjög sérstakt er að sjá forystumenn Viðreisnar og aðra frambjóðendur flokksins gagnrýna umfang íslenzku stjórnsýslunnar og segjast vilja minnka báknið á sama tíma og helzta stefnumál flokksins, sem öll önnur stefnumál hans taka í raun mið af, er að Ísland gangi í Evrópusambandið sem telur stjórnsýsluna hér á landi þvert á móti allt of litla til þess að standa undir þeim skuldbindingum sem fylgja inngöngu í sambandið.



Fámennt ríki á jaðrinum

Versta staða sem ríki getur verið í innan Evrópusambandsins, þegar kemur að möguleikum á því að hafa áhrif á ákvarðanatökur innan þess, er að vera fámennt ríki á jaðri sambandsins. Kæmi til þess að Ísland gengi í Evrópusambandið yrði landið bæði það fámennasta innan sambandsins og á yzta jaðri þess.



Hegðaði sér eins og einræðisherra

„Ég vissi að ég gæti aldrei unnið þjóðaratkvæði hér í Þýzkalandi. Við hefðum tapað sérhverri atkvæðagreiðslu um evruna. Það er alveg ljóst,“ sagði Helmut Kohl, fyrrverandi kanzlari Þýzkalands, í samtali við þýzka blaðamanninn Jens Peter Paul árið 2002. Viðtalið er að finna í doktorsritgerð Pauls sem gerð var opinber um áratug síðar en Kohl gegndi kanzlaraembættinu þegar grunnur var lagður að Evrópusambandinu eins og við þekkjum það í dag og evrusvæðinu með Maastricht-sáttmálanum á tíunda áratug síðustu aldar.



Mjög skiljanleg umræða um EES

Vaxandi umræða um það hvort rétt sé fyrir okkur Íslendinga að vera áfram aðilar að EES-samningnum er afar skiljanleg þó Hanna Katrín Friðriksson, þingflokksformaður Viðreisnar, telji hana óskiljanlega samanber pistill hennar í Morgunblaðinu á dögunum þar sem hún hélt því enn fremur meðal annars fram að án samningsins færum við aftur í torfkofana. Eða eins og hún kaus að orða það: „Eins og það sé einhver glóra í því fyrir þjóð sem á allt sitt undir viðskiptum við önnur lönd að forða sér aftur inn í torfkofana.“



Varði ekki viðsnúninginn

Fróðlegur fundur var haldinn í húsakynnum okkar sjálfstæðismanna í Kópavogi á laugardaginn þar sem Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir, utanríkisráðherra og varaformaður Sjálfstæðisflokksins, flutti erindi og sat síðan fyrir svörum. Meðal þeirra mála sem voru helzt til umræðu var frumvarp Þórdísar um bókun 35 við EES-samninginn sem mun þýða, nái það fram að ganga, að fest verði í lög að regluverk frá Evrópusambandinu sem innleitt hefur verið í gegnum samninginn gangi framar innlendri lagasetningu.



Við erum á allt öðrum stað

Verðbólga á evrusvæðinu náði hámarki í október 2022 miðað við samræmda vísitölu neyzluverðs á Evrópska efnahagssvæðinu og mældist þá 10,6%. Á sama tíma var verðbólga á Íslandi á sama mælikvarða 6,4%. Eftir það fór verðbólga á evrusvæðinu minnkandi en byrjaði ekki að minnka hér á landi fyrr en í febrúar 2023. Ástæðan er sú að verðbólgan hér hefur verið nokkrum mánuðum á eftir stöðu mála innan svæðisins. Verðbólgan fór með öðrum orðum fyrr upp á evrusvæðinu en hér á landi og fyrir vikið er hún seinni niður hér.



Treystandi fyrir stjórn landsins?

Formanni Viðreisnar, Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur, hefur orðið nokkuð tíðrætt á kjörtímabilinu um að það þurfi „einfaldlega að fara að stjórna þessu landi“ eins og hún til að mynda orðaði það í grein á Vísir.is fyrr á árinu. Þar beindi formaðurinn spjótum sínum að ríkisstjórninni sem sannarlega er hægt að gagnrýna fyrir ýmislegt. Hins vegar er vandséð að Þorgerði og flokki hennar væri betur treystandi fyrir stjórn landsins.

  • Með vægi í samræmi við það
  • Tölum endilega um staðreyndir
  • Skjól fyrir spillta stjórnmálamenn
  • Vilja Ísland í evrópskt sambandsríki
  • „Þetta er algerlega galið“
©2025 Fullveldi.is | Built using WordPress and Responsive Blogily theme by Superb