Telja má nánast á fingrum annarrar handar þá málaflokka þar sem enn er krafizt einróma samþykkis ríkja Evrópusambandsins við ákvarðanatöku í ráðherraráði þess. Með hverjum nýjum sáttmála sambandsins í gegnum tíðina hefur einróma samþykki verið afnumið í sífellt fleiri málaflokkum. Með gildistöku Lissabon-sáttmálans 2009, sem í dag er grundvallarlöggjöf Evrópusambandsins, var það gert í um 40 málaflokkum á einu bretti. Þannig heyrir krafan um einróma samþykki innan sambandsins í raun til undantekninga í dag.
Ég vakti athygli á þessu í grein í Morgunblaðinu þann 24. september þar sem ég benti einnig á þá staðreynd að íbúafjöldi ríkja Evrópusambandsins réði mestu um möguleika þeirra til þess að hafa áhrif þegar ákvarðanir væru teknar í ráðherraráðinu og þá einkum þeirra fámennustu. Stærstu ríkin væru hins vegar í algerri lykil- og yfirburðastöðu í þeim efnum vegna fjölmennis. Ég fór enn fremur ítarlega yfir fyrirkomulag Evrópusambandsins í þessum efnum en upplýsingar um það eru til dæmis ágætlega aðgengilegar á vefsíðum sambandsins. Hvet ég lesendur, sem það hafa ekki þegar gert og áhuga hafa, til þess að kynna sér þá samantekt mína.
Fyrri fullyrðing ekki endurtekin
Mér barst nokkru síðar svargrein sem raunar gerði lítið annað en að undirstrika það sem ég hafði bent á í grein minni. Þá einkum og sér í lagi þá staðreynd að einróma samþykki ríkja Evrópusambandsins í ráðherraráði þess eigi aðeins við um fáeina málaflokka. Þannig voru til að mynda einungis tekin dæmi um einróma samþykki tengd þeim fáu málaflokkum þar sem slíks er enn krafizt í ráðinu og síðan fullyrt á þeim grunni, líkt og í fyrri grein höfundar, að engin ákvörðun um mikilvæg mál væri tekin án samþykkis allra ríkja sambandsins.
Hins vegar hjó ég eftir því að höfundur svargreinarinnar minntist ekki orði á hina stóru fullyrðinguna í fyrri grein hans þess efnis að fámenn ríki gætu stöðvað framgang hvaða mála sem væru á vettvangi Evrópusambandsins. Nokkuð sem ég benti ekki hvað sízt á að stæðist enga skoðun og sem kemur ekki sérlega mikið á óvart að hafi ekki verið endurtekið. En þó svargreinin hafi litlu sem engu bætt við það sem áður hafði komið fram í mínum skrifum, og í raun aðeins áréttað það sem ég benti á, felur hún engu að síður í sér ágætis tilefni til þess að fjalla frekar um málið sem ekki reyndist mögulegt í fyrri grein minni sökum lengdartakmarkana.
Hvorki sjávarútvegs- né orkumál
Mjög langur vegur er frá því að allar ákvarðanir um mikilvæg mál á vettvangi Evrópusambandsins kalli á einróma samþykki. Það á til að mynda almennt hvorki við um ákvarðanir um sjávarútvegsmál né orkumál. Vitanlega getur það verið nokkuð afstætt hvað telst til mikilvægra mála en miðað við svargreinina verður að draga þá ályktun að höfundur hennar telji hvorugan þessara málaflokka falla undir þá skilgreiningu. Flestir Íslendingar eru þó líklega þeirrar skoðunar að þeir skipti þvert á móti afar miklu máli. Að minnsta kosti séð frá Íslandi.
Mörg dæmi eru einmitt um það að margfalt fjölmennari ríki en Ísland hafi orðið undir í ráðherraráðinu til að mynda þar sem rætt hefur verið um sjávarútvegsmál. Til dæmis stjórnvöld á Írlandi þegar þau mótmæltu harðlega samþykkt samninga um makrílveiðar við Færeyjar árið 2014 sem þau töldu skaða írska hagsmuni en Írar eru mesta makrílveiðiþjóð Evrópusambandsins. Eins danskir ráðamenn þegar þeir beittu sér gegn því að sambandið gripi til refsiaðgerða gegn Færeyingum árið á undan vegna síldveiða þeirra í eigin lögsögu. Urðu Danir að lokum að taka þátt í því að refsa hluta danska konungdæmisins þvert gegn eigin vilja.
Þegar verið gengið of langt
Með hliðsjón af þeirri staðreynd að ríki Evrópusambandsins hafa ítrekað samþykkt að afnema einróma samþykki í sífellt fleiri málaflokkum, nú síðast í um 40 málaflokkum með Lissabon-sáttmálanum fyrir einungis fáeinum árum síðan, er vitanlega engan veginn á vísan að róa að slíkt muni ekki gerast eina ferðina enn. Full ástæða er þvert á móti til þess að vanmeta ekki þann mikla og vaxandi pólitíska þrýsting sem til staðar er í þeim efnum innan sambandsins, meðal annars frá framkvæmdastjórn þess og stjórnvöldum í Þýzkalandi.
Hitt er svo annað mál að jafnvel þó engin frekari skref verði stigin í þá átt að afnema einróma samþykki ríkja Evrópusambandsins er ljóst að nú þegar hefur verið gengið svo langt í þeim efnum að það getur seint talizt ásættanlegt með tilliti til hagsmuna Íslands og íslenzku þjóðarinnar. Langflestar ákvarðanir ráðherraráðsins krefjast þannig einungis samþykkis 55% ríkja sambandsins með 65% íbúafjölda þess að baki sér. Þar eru stærstu ríkin sem fyrr segir í algerri lykil- og yfirburðastöðu í krafti fjölmennis. Líkt og ég nefndi í lok fyrri greinar minnar er vitanlega, fyrir utan annað, lítið gagn að sæti við borðið þegar ekki er setið við sama borð.
Hjörtur J. Guðmundsson
sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur
(Greinin birtist áður í Morgunblaðinu 22. október 2021)
(Ljósmynd: Reykjavíkurhöfn. Eigandi: Hjörtur J. Guðmundsson)
Tengt efni:
Fullveldi og lýðræði haldast í hendur
Stærstu ríkin í algerri yfirburðastöðu
Frjáls viðskipti við allan heiminn
Reglur ESB víki fyrir norskum lögum
Hugvekja Styrmis Gunnarssonar